Umowa o dzieło należy do najpopularniejszych kontraktów cywilnoprawnych. Niekiedy bywa ona traktowana jako tańszy substytut umowy o pracę. Kontrakt ten charakteryzuje się kilkoma istotnymi cechami, które odróżniają ją od innych typów umów, np. umowy zlecenia. Wszelkie kwestie związane z funkcjonowaniem umowy o dzieło zostały ujęte w Kodeksie cywilnym (KC).

Przedmiot umowy

Podstawową cechą umowy o dzieło jest zobowiązanie osoby przyjmującej zamówienie (wykonawcy) do wykonania oznaczonego dzieła, czyli konkretnego rezultatu prac (np. stworzenie strony internetowej, napisanie utworu literackiego, uszycie sukienki). Obowiązek zamawiającego polega natomiast na zapłacie wynagrodzenia za wykonane dzieło (art. 627 KC).

Wynagrodzenie

Umowa o dzieło zawsze wiąże się z koniecznością wypłaty wynagrodzenia – bez względu na jego formę. Może być ono bowiem ustalone ryczałtowo lub kosztorysowo (art. 628-629 KC). Strony mają swobodę ustalenia zasad wypłaty, a w razie braku ustaleń przyjmuje się zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju lub odpowiadające nakładowi pracy (art. 628 § 1 KC). Wynagrodzenie jest należne zwykle po oddaniu dzieła.

Odpowiedzialność za rezultat

Przyjmujący zamówienie odpowiada za dostarczenie określonego rezultatu pracy – nie tylko za sam proces działania, ale przede wszystkim za efekt. Jeśli dzieło jest wadliwe lub niezgodne z umową, zamawiający ma prawo żądać poprawek, odstąpić od umowy, a nawet powierzyć poprawienie innej osobie na koszt wykonawcy (art. 636 § 1 KC).

Materiały

Jeżeli umowa przewiduje, że materiały do wykonania dzieła dostarcza zamawiający, wykonawca musi ich użyć odpowiednio, rozliczyć się z nich oraz zwrócić część niezużytą (art. 633 KC). Natomiast w przypadku, gdy materiały są wadliwe lub powstają inne przeszkody, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie poinformować zamawiającego (art. 634 KC).

Odstąpienie od umowy

Gdy zajdzie konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego (np. z powodu nieprzewidzianych prac dodatkowych lub zmian cen), zamawiający może odstąpić od umowy, powinien jednak zrobić to niezwłocznie, a wykonawcy należy się odpowiednia część wynagrodzenia (art. 631 KC).

Jeżeli przyjmujący zamówienie (wykonawca) opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby ukończył je w umówionym terminie, zamawiający może odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu, jeszcze przed upływem terminu realizacji (art. 635 KC).

Jeżeli natomiast wykonawca wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć odpowiedni termin, a po bezskutecznym upływie tego terminu – odstąpić od umowy albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i ryzyko wykonawcy (art. 636 § 1 KC).

Gdy wykonanie dzieła wymaga współdziałania zamawiającego i ten go nie zapewnia, wykonawca może wyznaczyć termin na spełnienie tego obowiązku. Po bezskutecznym upływie terminu ma prawo odstąpić od umowy (art. 640 KC).

Co ważne, dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili odstąpić od umowy, płacąc przyjmującemu zamówienie umówione wynagrodzenie pomniejszone o to, co wykonawca zaoszczędził w związku z niewykonaniem dzieła (art. 644 KC).

Warto również zwrócić uwagę na kwestię związaną ze śmiercią wykonawcy i zamawiającego. Otóż jeżeli wykonanie dzieła zależy od osobistych przymiotów wykonawcy (np. artysty, specjalisty), to umowa o dzieło rozwiązuje się z chwilą jego śmierci lub niezdolności do pracy
(art. 645 § 1 KC).

Jeżeli zaś dzieło zostało już częściowo wykonane i przedstawia wartość dla zamawiającego, wykonawca (jeszcze za życia) lub po śmierci jego spadkobiercy mogą żądać, by zamawiający odebrał to, co zostało zrobione, za zapłatą odpowiedniej części wynagrodzenia oraz wartości materiału, jeśli należał do wykonawcy (art. 645 § 2 KC).

Śmierć zamawiającego z kolei nie oznacza rozwiązania umowy o dzieło. Umowa dalej obowiązuje, a prawa i obowiązki przechodzą na jego spadkobierców, którzy stają się stroną umowy (art. 922 § 1 KC).

Odpowiedzialność za wady

Do odpowiedzialności za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Wykonawca nie odpowiada za wady, które powstały z winy materiałów dostarczonych przez zamawiającego. Może być udzielona gwarancja na wykonane dzieło (art. 638 § 1-2 KC).

Przedawnienie roszczeń

Roszczenia z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat od daty oddania dzieła lub od daty, w której dzieło powinno być oddane – jeśli nie zostało przekazane (art. 646 KC).

Umowa o dzieło skupia się na realizacji konkretnego rezultatu określonego przez zamawiającego. Jej charakterystyczne cechy to: odpowiedzialność za finalny efekt, ściśle określony przedmiot, obowiązek zapłaty wynagrodzenia po wykonaniu dzieła oraz szczególny system odpowiedzialności za wady. Ten rodzaj kontraktu daje obu stronom stosunkowo szerokie możliwości regulowania warunków współpracy, jednakże kluczowe jest staranne opisanie przedmiotu dzieła oraz zasad rozliczenia wynagrodzenia, aby uniknąć sporów i nieporozumień.